Нийгмийн даатгалын багц хуулийн төслийг Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд Т.Аюурсайхан УИХ-д өргөн мэдүүлсэн. Уг төслийг УИХ-ын Нийгмийн бодлогын байнгын хорооны өчигдрийн хуралдаанаар хэлэлцэж, дэмжсэн байна. Тодруулбал, багц буюу Нийгмийн даатгалын ерөнхий хууль, Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэврийн тухай, Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэмжийн тухай, Нийгмийн даатгалын сангаас олгох үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөрийн тухай хуулиудын шинэчилсэн найруулгын төслүүд, эдгээртэй хамт өргөн мэдүүлсэн хуулийн төслүүдийг УИХ-аар хэлэлцэхээр болоод байна.

Нийгмийн даатгалын ерөнхий хуулийн төсөлд тусгасан онцлох заалтыг танилцуулъя

Нийгмийн даатгалын сан (НДС)-гийн хөрөнгийг хэрхэн хадгалах чиглэлээр

• НДС-гийн чөлөөт үлдэгдлийн хөрөнгөөр Засгийн газрын болон Монголбанкны үнэт цаасанд хөрөнгө оруулж болно. Үнэт цаас худалдан авах хэмжээг Засгийн газар батална. Мөн сангийн үлдэгдлийг төрийн санд байршуулна.
• НДС-гийн хөрөнгийн үлдэгдлийг санхүүгийн хэрэгсэлд хөрөнгө оруулах үйл ажиллагаанд Олон нийтийн хяналтын зөвлөл хяналт тавина.
• Олон нийтийн хяналтын зөвлөл нь хөрөнгө оруулалтын мэргэжлийн хороо, болон төрийн, төрийн бус байгууллага, даатгуулагчийн төлөөлөл бүхий 7 гишүүний бүрэлдэхүүнтэй байна.

Албан даатгуулагч даатгалын аль төрөлд даатгуулах талаарх 

Дараах албан журмын даатгуулагчид тэтгэврийн, тэтгэмжийн, ажилгүйдлийн, үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний даатгалд даатгуулна. Үүнд

• Өмчийн бүх хэлбэрийн хуулийн этгээд, хүнтэй хөдөлмөрийн гэрээ, хөлсөөр ажиллах, ажил гүйцэтгэх болон тэдгээртэй адилтгах гэрээний дагуу ажиллаж байгаа ажилтан
• Гадаадын хөрөнгө оруулалттай хуулийн этгээд, гадаадын хуулийн этгээдийн Монгол дахь салбар, төлөөлөгч, төлөөний газарт болон Монголд үйл ажиллагаа явуулдаггүй ч Монгол Улсаас эх үүсвэртэй орлого олдог гадаадын хуулийн этгээд, төлөөний газарт ажиллаж байгаа ажилтан
• Гадаад орноос Монгол Улсад суугаа Дипломат төлөөлөгчийн газар, олон улсын байгууллага, гадаадын зээл тусламжаар хэрэгжиж байгаа төсөл, хөтөлбөрийн нэгж, салбар, төлөөлөгчийн газар, төлөөний газарт ажиллаж байгаа ажилтан
• Нэг ба түүнээс дээш сарын хугацаагаар хөдөлмөрийн чадвараа түр алдсан, жирэмсний болон амаржсаны амралттай байгаа, дээрх газруудад ажилладаг хүн
• Хууль бусаар ажлаас халагдсан хүн
• Хилс хэргээр мөрдөгдсөн, хилс хэргээр хорих ял эдэлсэн хүн

Дараах албан журмын даатгуулагчид тэтгэврийн, тэтгэмжийн, үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний даатгалд даатгуулна. Үүнд

• Ганц гишүүнтэй ажил олгогчийн захирал, ТУЗ-ийн гишүүн
• Бүх шатны улс төрийн сонгуулийн хэсэг, хороонд ажиллахаар томилогдсон Монгол Улсын иргэн
• Хөдөлмөрийн гэрээгээр гадаад улсад ажиллаж байгаа Монгол Улсын иргэн
• Ажил олгогч, хүнтэй хөдөлмөрийн гэрээ, хөлсөөр ажиллах, ажил гүйцэтгэх болон тэдгээртэй адилтгах гэрээний дагуу ажиллаж байгаа, хуулийн дагуу тэтгэвэр тогтоолгосон тэтгэвэр авагч

Дараах албан журмын даатгуулагчид тэтгэврийн, тэтгэмжийн даатгалд даатгуулна. Үүнд

• улсын хил дээр алба хааж, ажиллаж байгаа офицер, ахлагчийн болон гаалийн улсын байцаагчийн хөдөлмөр эрхлээгүй нөхөр, эхнэр
• зэвсэгт хүчин, тагнуул, цагдаа, шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх байгууллагын алба хаагч өөр аймаг, хот суурин газарт шилжин ажилласны улмаас түүний хөдөлмөр эрхлээгүй байгаа нөхөр, эхнэр
• шашны байгууллагын лам, санваартан
• ажил олгогчийн захиалгаар суралцаж байгаа ажилтан, төрийн албан хаагч
• 3 хүртэлх насны хүүхдээ асрах чөлөөтэй байгаа хөдөлмөрийн гэрээ, хөлсөөр ажиллах, ажил гүйцэтгэх болон тэдгээртэй адилтгах гэрээтэй ажилтан эх, эсхүл эцэг
• Монгол Улсаас хилийн чанадад ажиллаж байгаа Дипломат төлөөлөгчийн газрын ажилтны хөдөлмөр эрхлээгүй, өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгоогүй нөхөр, эхнэр
• гамшгаас хамгаалах болон бусад дайчилгаагаар ажилласан хүн
• цаа буга маллан тайгад амьдарч байгаа цаатан
• хугацаат цэргийн алба хаагч

Дараах албан журмын даатгуулагчид тэтгэврийн даатгалд даатгуулна. Үүнд

• үндсэн ажлын цагаасаа бусад цагт Хөдөлмөрийн тухай хуулийн 57 дугаар зүйлд заасан зэрэгцсэн хөдөлмөрийн гэрээ, хөлсөөр ажиллах, ажил гүйцэтгэх болон тэдгээртэй адилтгах гэрээний дагуу хэд хэдэн ажил зэрэг гүйцэтгэж байгаа ажилтан
• хөдөлмөр эрхлээгүй, үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний улмаас хөдөлмөрийн чадвар алдсаны тэтгэвэр авагч

Сайн дураар даатгуулагчийн талаарх

• Дээрхээс бусад хүн сайн дураар даатгуулагчийн гэрээг нийгмийн даатгалын байгууллагатай хийнэ. Гэрээг цахимаар байгуулж болно.
• Сайн дураар даатгуулагч тэтгэврийн, тэтгэмжийн, үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний даатгалд даатгуулна.

Шимтгэлийн хувь хэмжээний чиглэлээр

Ажил олгогч болон албан журмын даатгуулагч доор дурдсан хувь хэмжээгээр сар бүр нийгмийн даатгалын шимтгэл төлнө.

Сайн дураар даатгуулагч доор дурдсан хэмжээгээр нийгмийн даатгалын шимтгэл төлнө.

• Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний даатгалын шимтгэлийн хувь хэмжээг хөдөлмөрийн эрүүл ахуй, аюулгүй ажиллагааны шаардлага, эрсдэл бүхий ажлын байрны хөдөлмөрийн нөхцөлөөс хамааралтайгаар ажил олгогчийн цалин хөлсний сан, түүнтэй адилтгах орлогоос ялгавартай тогтооно. Шимтгэл төлөх ажил мэргэжлийн жагсаалт, шимтгэлийн хувь хэмжээ, журмыг Засгийн газар батална.

Нийгмийн даатгалын шимтгэл төлснөөр тооцох хугацаа

• ажилтны 1991 оны 7 дугаар сарын 1-ний өдөр хүртэл хөдөлмөрийн гэрээгээр ажилласан хугацаа
• ажилтны төр, хувийн өмчийн бүх хэлбэрийн аж ахуйн нэгж, байгууллага, хөдөө аж ахуйн нэгдэл, хоршоолол, шашны байгууллагад 1991 оны 7 дугаар сарын 1-ний өдрөөс 1995 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдөр хүртэл ажиллаж, цалин хөлсний сангаас нийгмийн даатгалын шимтгэл төлсөн хугацаа
• Монгол Улсын иргэний 1995 оноос өмнө цэргийн жинхэнэ болон хугацаат цэргийн алба хаасан хугацаа
• тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг 10-аас доошгүй жил төлсөн, төрүүлсэн болон гурав хүртэл настайд нь үрчлэн авсан хүүхдээ зургаан нас хүртэл өсгөсөн эхийн төрүүлсэн болон үрчлэн авсан хүүхэд бүрийн тоогоор нэг жил зургаан сараар тооцсон хугацаа
• Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэврийн тухай хуулийн дагуу өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгох даатгуулагчийн цэргийн жинхэнэ алба хаасан нэг жилийг тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн нэг жил зургаан сараар тооцсон хугацаа
• 1995 оноос өмнө ажилласан хугацааг холбогдох хуулийн дагуу нөхөн тооцож баталгаажуулсан хугацаа
• даатгуулагчийн Дипломат албаны тухай хуулийн дагуу цаг уурын хүнд нөхцөл бүхий улсад ажилласан нэг жилийг нэг жил зургаан сараар тооцсон хугацаа

Дараах тохиолдолд нийгмийн даатгалын шимтгэлийг нөхөн төлүүлнэ

• ажил олгогч нийгмийн даатгалын шимтгэл ногдох цалин хөлсний сан, түүнтэй адилтгах орлогыг нуусан буюу хэмжээг нь санаатайгаар бууруулсан бол
• ажил олгогч энэ хуулийн 21.1-д заасан хугацаанд төлөөгүй, эсхүл дутуу төлсөн бол
• сайн дураар даатгуулах гэрээгээр тохирсон хугацаанд төлөөгүй бол
• хууль бусаар ажлаас халагдсан тухай шүүхийн шийдвэр гарсан бол
• хилс хэргээр мөрдөгдсөн, хилс хэргээр хорих ял эдэлсэн тухай шүүхийн шийдвэр гарсан бол

Тэтгэврийн даатгалын нэрийн дансны бүртгэл

• Тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн 1960 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдөр ба түүнээс хойш төрсөн даатгуулагч тэтгэврийн даатгалын нэрийн данс (цаашид “Нэрийн данс” гэх)-тай байна
• Нийгмийн даатгалын байгууллага нь даатгуулагч бүрт нэрийн данс нээнэ

Даатгуулагчийн нэрийн дансанд дараах орлогыг бүртгэнэ:

• нэрийн дансны эхний үлдэгдэл;
• даатгуулагчийн төлсөн тэтгэврийн даатгалын шимтгэл;
• ажил олгогчийн төлсөн тэтгэврийн даатгалын шимтгэл;
• нийгмийн даатгалын сангаас төлсөн шимтгэл;
• хөдөлмөр эхлэлтийг дэмжих сангаас төлсөн шимтгэл;
• төрөөс төлсөн шимтгэл;
• нэрийн дансанд бүртгэсэн орлогод тооцсон хүү;
• нэрийн дансны мөнгөжүүлсэн орлогын хөрөнгө оруулалтын өгөөж

​

Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэврийн тухай хуулийн төсөлд тусгасан онцлох заалтыг хүргэе.

• Монгол Улс нь олон давхаргат тэтгэврийн тогтолцоотой байна. Олон давхаргат тэтгэврийн тогтолцоо нь дараах давхаргын тэтгэврээс бүрдэнэ:

  нэгдүгээр давхарга буюу нийгмийн халамжийн сангаас олгох тэтгэвэр;

  хоёрдугаар давхарга буюу тэтгэврийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр;

  гуравдугаар давхарга буюу хувийн нэмэлт тэтгэвэр.

• Доор дурдсан даатгуулагч өөрөө хүсвэл өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгон авах эрхтэй:

  5.1.1. тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг нийтдээ 20-оос доошгүй жил төлсөн 65 насанд хүрсэн даатгуулагч;

  5.1.2.тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг 25-аас доошгүй жил төлсөн 60 насанд хүрсэн эрэгтэй, 55 насанд хүрсэн эмэгтэй;

  5.1.3.төрүүлсэн болон гурав хүртэл настайд нь үрчлэн авсан дөрөв ба түүнээс дээш хүүхдээ зургаан нас хүртэл өсгөсөн тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг 20-оос доошгүй жил төлсөн 50 насанд хүрсэн эмэгтэй;

  5.1.4.нийтдээ 20-оос доошгүй жил, үүнээс 10-аас доошгүй жил газрын доор болон хөдөлмөрийн хортой, халуун нөхцөлд ажиллаж тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн 55 насанд хүрсэн эрэгтэй, нийтдээ 20-оос доошгүй жил, үүнээс 7 жил 6 сараас доошгүй жил мөн нөхцөлд ажиллаж тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн 50 насанд хүрсэн эмэгтэй;

  5.1.5.нийтдээ 20-оос доошгүй жил, үүнээс 12 жил 6 сараас доошгүй жил хөдөлмөрийн хүнд нөхцөлд ажиллаж тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн 55 насанд хүрсэн эрэгтэй, түүнчлэн нийтдээ 20-оос доошгүй жил, үүнээс 10-аас доошгүй жил мөн нөхцөлд ажиллаж тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн 50 насанд хүрсэн эмэгтэй;

  5.1.6. нийтдээ 20-оос доошгүй жил, үүнээс 15-аас доошгүй жил малчнаар ажиллаж тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн 55 насанд хүрсэн эрэгтэй, нийтдээ 20-оос доошгүй жил, үүнээс 12 жил 6 сараас доошгүй жил малчнаар ажиллаж тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн 50 насанд хүрсэн эмэгтэй;

  5.1.7. сонгодог, мэргэжлийн урлагийн байгууллагад гоцлол дуучин, бүжигчин, агаарын болон хэрэглэлийн гимнастик, акробат, тэнцвэр, уран нугаралт, хүнд жингийн үзүүлбэрийн жүжигчин, зэрлэг араатан, ан амьтан сургаж тоглуулагч, хөөмийчин, найрал хөгжмийн үлээвэр хөгжимчнөөр 20-оос доошгүй жил ажилласан, эсхүл нийтдээ 25-аас доошгүй жил, үүнээс 15-аас доошгүй жил дурдсан мэргэжлээр ажиллаж тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн, мөн төмөр замын цэрэгжүүлсэн хамгаалалтын албанд 25-аас доошгүй жил ажиллаж тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн даатгуулагч.

• тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг 10-аас 20 хүртэл жил төлсөн 65 насанд хүрсэн даатгуулагч өндөр насны тэтгэврийг хувь тэнцүүлэн тогтоолгон авах эрхтэй.

• Тайлбар: Энэ хэсгийн 5.1.1-д заасан өндөр насны тэтгэврийн нас нь 1957 он ба түүнээс өмнө төрсөн эрэгтэй даатгуулагчийн хувьд 60, 1962 он ба түүнээс өмнө төрсөн эмэгтэй даатгуулагчийн хувьд 55 байна. Цаашид 1958 онд төрсөн эрэгтэй даатгуулагчийн хувьд 60 нас 3 сар, 1963 онд төрсөн эмэгтэй даатгуулагчийн хувьд 55 нас 3 сар байх бөгөөд тэтгэвэр тогтоолгох насыг даатгуулагчийн төрсөн онд харгалзуулан 3 сараар нэмэгдүүлж, 1977 он ба түүнээс хойш төрсөн эрэгтэй, 2002 он ба түүнээс хойш төрсөн эмэгтэй даатгуулагчийн хувьд өндөр насны тэтгэврийн нас 65 байна.

• Энэ хэсгийн 5.1.2-т заасан тэтгэврийн даатгалын шимтгэл төлсөн байвал зохих доод хугацаа 2023 онд 21 жил 6 сар байх бөгөөд энэ хугацааг 25 жил хүртэл жил бүр 3 сараар нэмэгдүүлнэ.

• Энэ хэсгийн 5.1.4-т заасан өндөр насны тэтгэвэр тогтоолгох нас 1973 он ба түүнээс өмнө төрсөн эрэгтэй даатгуулагчийн хувьд 50, 1978 он ба түүнээс өмнө төрсөн эмэгтэй даатгуулагчийн хувьд 45 байна. Цаашид 1974 онд төрсөн эрэгтэй даатгуулагчийн хувьд 50 нас 3 сар, 1979 онд төрсөн эмэгтэй даатгуулагчийн хувьд 45 нас 3 сар байх бөгөөд тэтгэвэр тогтоолгох насыг даатгуулагчийн төрсөн онд харгалзуулан 3 сараар нэмэгдүүлж, 1993 он ба түүнээс хойш төрсөн эрэгтэй даатгуулагчийн хувьд өндөр насны тэтгэврийн нас 55, 1998 он ба түүнээс хойш төрсөн эмэгтэй даатгуулагчийн хувьд өндөр насны тэтгэврийн нас 50 байна.

• 6.1.Өндөр насны тэтгэвэр бодох арга дараах төрөлтэй байна:

  6.1.1.цалинд үндэслэсэн;

  6.1.2.нэрийн дансны.

  6.2.Өндөр насны тэтгэврийг бодоход даатгуулагч 1960 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс өмнө төрсөн бол энэ зүйлийн 6.1.1-д заасан, 1979 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдөр ба түүнээс хойш төрсөн бол мөн зүйлийн 6.1.2-т заасан аргыг хэрэглэнэ.

  6.3.Даатгуулагч 1960 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс 1979 оны 1 дүгээр сарын 1-ний өдөр хүртэл хугацаанд төрсөн бол энэ зүйлийн 6.1-д заасан аргаас өөрөө сонгоно.

• Өндөр насны тэтгэврийн тусгай зохицуулалт

  9.1.Энэ хуулийн дагуу өндөр насны тэтгэвэр авч байсан тэтгэвэр авагч нас барсан тохиолдолд доор дурдсан нөхцөлийг хангасан түүний нөхөр, эсхүл эхнэрийн өндөр насны тэтгэврийг нэмэгдүүлнэ:

  9.1.1.Гэр бүлийн тухай хуулийн 7 дугаар зүйлийн 7.1-д зааснаар бүртгүүлсэн;

  9.1.2.10 ба түүнээс дээш жил хамт амьдарсан.

  9.2.Энэ зүйлийн 9.1-д заасан тэтгэврийн нэмэгдлийн хэмжээ нь нас барсан тэтгэвэр авагчийн авч байсан тэтгэврийн 20 хувьтай тэнцүү байна.

  9.3.Энэ зүйлийн 9.2-т заасан тэтгэврийн нэмэгдлийг тэтгэвэр авагчийн нас барсны дараагийн 2 дахь сараас эхлэн олгоно.

  9.4.Энэ хуулийн 9.1-д заасан нас барсан тэтгэвэр авагч нь 1995 оноос өмнө тэтгэвэр тогтоолгон авч байсан бол түүний нөхөр, эсхүл эхнэрт олгох тэтгэврийн нэмэгдлийн зардлыг улсын төсвөөс хариуцна.

• Тэтгэвэр авагчийн тэтгэврийн хэмжээг өмнөх оны инфляцын жилийн дундаж түвшинтэй уялдуулж жил бүрийн 4 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс эхлэн нэмэгдүүлнэ.

Бэлтгэсэн: UIH.mn